Qaynarinfo "The Telegraph"a istinadən xəbər verir ki, 60 il əvvəl Qazaxıstanın ucqar bölgəsində, Şalğan gölünün yaxınlığında, 178 metr dərinlikdə Xiroşimada istifadə edilən bombadan on dəfə güclü olan bir nüvə bombası partladılıb. Partlayış nəticəsində eni təxminən 400 metr, dərinliyi isə onlarla metr olan bir çökəklik yaranıb. Bu zaman havaya qalxan toz və radioaktiv hissəciklər hətta Yaponiyada da qeydə alınıb.

Bu, tək bir hadisə deyil. Həmin bomba Sovet İttifaqının 18 000 kvadrat kilometr sahəyə malik Samipalatinsk sınaq poliqonunda partlatdığı 456 nüvə yüklərindən biridir. Sınaqlar 1949-cu ildə başlayıb və 1989-cu ildə, Berlin divarının süqutuna qədər davam edib. Bu, bəşəriyyət tarixində baş vermiş bütün nüvə partlayışlarının təxminən 1/4-ni təşkil edir və bu günədək davam edən genişmiqyaslı ictimai səhiyyə böhranına səbəb olub.

Qazaxıstan hakimiyyəti bildirir ki, ətraf kənd və şəhərlərdə yaşayan təxminən 1,5 milyon insan radioaktiv təsirə məruz qalıb. Bu səbəbdən bölgədə xərçəng xəstəlikləri, ürək-damar problemləri, anadangəlmə qüsurlar və sonsuzluq halları geniş yayılıb. İntiharlar adi hal alıb, yerli qəbiristanlıqlar isə gənclərin məzarları ilə doludur.

Bundan əlavə, radioaktiv çirklənmə insanların DNT-sinə təsir edib və genetik mutasiyalar nəsildən-nəslə ötürülür.

Səhlənkarlıq və cinayətkar laqeydlik

Məqalədə qeyd olunur ki, sovet nüvə proqramı tez-tez səhlənkarlıqla tənqid edilir. Məsələn, ilk iki mərhələli hidrogen bombasının sınağı gözləniləndən xeyli güclü olub. Bu partlayış Qorçatov adlı qapalı şəhərdə bir binanın dağılmasına və bir qızın ölümünə səbəb olub. Həmin şəhər poliqondan cəmi 60 kilometr məsafədə yerləşirdi.

Bununla belə, alimlər və hərbçilər etdiklərinin fərqində idilər. Modellərə əsasən, bütün 456 sınaqdan sağ çıxan insanlar, Xiroşimadan sağ qalanlardan 120 dəfə artıq radiasiyaya məruz qalıblar.

"SSRİ rəhbərliyi təhlükələri yaxşı bilirdi. Poliqon ətrafındakı insanlar onların həyatına məhəl qoyulmadığı üçün sınaq obyektlərinə çevrildi - bu, irqçilik və laqeydlik idi", deyə doktor Bekki Aleksis-Martin bildirib.

Poliqon yaxınlığında yaşayan yerli sakinlər hesab edirlər ki, dövlət onlara kömək etmir, Rusiyadan kompensasiya tələb etməyə qorxur və sadəcə "hamı öləndən sonra" problemi unudacağını gözləyir.

"SSRİ, Rusiya, Qazaxıstan və beynəlxalq ictimaiyyətin fəaliyyətsizliyi - etnik qazaxlara qarşı onillərlə aparılmış sistemli məhvetmə, yəni yavaş gedən soyqırımdır", deyə Aleksis-Martin əlavə edib.

Qeyd edilir ki, 1992-ci ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən, yalnız 1949-1991-ci illərdə poliqon ətrafındakı dörd regionda yaşayan insanlar rəsmi şəkildə "nüvə sınaqlarından sağ qalanlar" kimi tanınır. Onlara "radiasiya pasportu" verilir və bu sənəd onların radiasiyaya məruz qalmasını təsdiqləyir.

Bu insanlar az miqdarda kompensasiya və əlavə imtiyazlar, o cümlədən daha uzun məzuniyyət alır. Lakin səhiyyə xərclərinin artması fonunda aylıq 40 dollarlıq ödəniş kifayət etmir. Hətta daha keyfiyyətli tibbi yardım üçün kəndlərdən köçənlər bu yardımlardan məhrum edilirlər.

Aydın