Putin sevinci çox çəkməyəcək, Tramp və Avropa arasında buzlar əriyir - "Telegraph"

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə "The Telegraph" qəzetinin geosiyasi strateqi, politoloq və köşə yazarı Mark Brolin yazır.  

ABŞ və Avropa arasındakı fikir ayrılıqları keçilməz görünə bilər. Bu gün NATO-nun qaçılmaz dağılması ilə bağlı proqnozlar kifayət qədərdir ki, bu da Rusiya prezidenti Vladimir Putinin maraqlarına uyğundur. Lakin bu gərginlik, böyük ehtimalla, müvəqqəti xarakter daşıyır.  

Bir tərəfdən, alyansdakı mövcud böhran hətta faydalı ola bilər. Onilliklər ərzində ABŞ və Avropa arasındakı münasibətlər, əsasən, Avropanın Amerikanın təhlükəsizlik zəmanətlərinə güvəndiyi müharibədən sonrakı köhnəlmiş mexanizmlər üzərində qurulub. Rusiya, əsasən, düşmən obrazı kimi qələmə verilirdi və bu təhlükə alyansın davamlılığı üçün əsas arqument idi. Lakin SSRİ-nin süqutundan sonra Moskvaya aid superdövlət statusunun böyük ölçüdə bir blef olduğu anlaşıldı.  

Buna baxmayaraq, Avropa ölkələri ABŞ-ın dəstəyini qorumaq üçün Rusiyanın təhlükəsini önə çəkməyə davam etdilər. Öz növbəsində, ABŞ ordusu və kəşfiyyatı da bu ideyanın qorunmasında maraqlı idi, çünki onların işi təhdidləri müəyyənləşdirməkdən ibarətdir.  

Lakin vəziyyətin yenidən dəyərləndirilməsi artıq çoxdan zərurətə çevrilib. Rusiya, şübhəsiz ki, Ukrayna, Gürcüstan və Moldova üçün təhlükədir, lakin qlobal miqyasda onun təsiri son əsrlərdə olduğundan daha zəifdir. Kremlin Belarusiya ilə birlikdə 19-cu əsrdən qalma "qalıq” olduğu aydın görünür. Putin və ətrafı yaxşı başa düşür ki, Ukrayna uğur qazansa və iqtisadiyyatı Şərqi Avropanın artıq Moskvadan uzaqlaşmış ölkələrinin səviyyəsinə çatsa, onların hakimiyyəti ciddi şəkildə zəifləyə bilər.  

Bu səbəbdən, Putinin vəziyyətə tam nəzarət etdiyi barədə ritorikası əsasən bir illüziyadır. Avropada iki nüvə dövləti və Rusiya iqtisadiyyatını üstələyən ən azı dörd ölkə var. Deməli, ABŞ Avropanı daha çox məsuliyyət götürməyə məcbur edərsə, qitə Moskvanın təhdidlərinə müstəqil şəkildə cavab verə bilər.  

Bu arada, ABŞ üçün geosiyasi baxımdan ən məntiqli addım əsas rəqibi olan Çinə fokuslanmaqdır. Tayvan ətrafında münaqişənin qarşısını almaq təkcə Amerikanın deyil, həm də Avropanın maraqlarına uyğundur.  

Mövcud böhrana baxmayaraq, ABŞ və Aİ iqtisadi cəhətdən bir-birinə dərin bağlıdır. Avropa, Amerikanın ən böyük ticarət tərəfdaşlarından biridir. Hərbi baxımdan da Vaşinqton NATO çərçivəsində etibarlı müttəfiq olaraq qalır.  

Bu səbəbdən, Tramp müdafiə yükünün yenidən bölüşdürülməsində israr etsə də, Avropa tərəfdaşlarını tamamilə uzaqlaşdırmaq lüksünü özünə rəva görə bilməz, çünki bu, ABŞ-ın strateji maraqlarına zərər verərdi. Üstəlik, əgər Tramp bunu etmək istəsə belə, Konqres NATO-dan çıxmaq kimi radikal addımlara icazə verməz. Digər tərəfdən, Avropa ölkələri öz müdafiələrinə daha çox sərmayə yatırır, bu da onları ABŞ üçün daha qiymətli edir.  

İqtisadi baxımdan isə Trampın tariflər və Ukrayna məsələsindəki mövqeyi nüfuzlu respublikaçıların baxışları ilə ziddiyyət təşkil edir. Hazırda bu daxili müxalifət susqun görünə bilər, lakin prezidentin reytinqi aşağı düşməyə başlayanda onların mövqeyi yenidən güclənə bilər.  

Bundan əlavə, bazar qüvvələri də Trampı Avropa ilə ticarət müharibələrini kəskinləşdirməkdən çəkindirə bilər. Hər hansı ciddi proteksionizm siyasəti ABŞ biznesinə zərbə vuracaq və bu da administrasiyaya əlavə təzyiq yaradacaq. Digər tərəfdən, Trampın Avropanın ticarət siyasəti ilə bağlı bəzi rasional iradları var: Aİ avtomobil istehsalı və kənd təsərrüfatı kimi sektorlarda proteksionizmi qoruyur. Ola bilsin ki, bu məsələlərin yenidən nəzərdən keçirilməsi transatlantik gərginliyin yumşalmasına töhfə versin.  

Atlantik okeanın hər iki tərəfindəki siyasi dinamika da yaxınlaşmanı sürətləndirir. Avropada Merkel dövrü tədricən arxada qalır, milli-populist hərəkatlar isə yüksəlişdədir. ABŞ-da isə Tramp hakimiyyətinin zirvəsinə çatıb və 2026-cı ildə keçiriləcək ara seçkilərdən sonra zəifləyə bilər. Adətən ikinci dönəmdə olan prezidentlər siyasi təsirini itirməyə başlayır. Beləliklə, Avropa və Amerika arasındakı mədəni uçurum azala bilər.  

"Aydın məsələdir ki, mövcud parçalanmadan itirənlər olacaq – onların başında Ukrayna gəlir. Qarşıdakı illərdə Atlantik okeanının hər iki tərəfində bu münaqişədə qələbə üçün kifayət qədər addım atılmaması barədə günahlandırma oyunlarına şahid olacağıq. Avropanın silahsızlanması, Rusiyanın təbii qazından asılılığını artırması və ABŞ-ın üç prezidenti (Obama, Tramp və Bayden) tərəfindən səsləndirilən Asiya yönümlü strategiya xəbərdarlıqlarını nəzərə almaması axmaqlıq idi. ABŞ-ın indiki administrasiyasının səhvi isə Rusiyanı supergüc kimi görmək və lazımsız şəkildə ona geniş ərazi güzəştlərinə razı olmaqdır”, – deyə politoloq bildirir.  

Lakin zaman keçdikcə transatlantik alyansın Soyuq Müharibə dövründə olduğu qədər möhkəm qalacağı gözlənilir. Sadəcə, bu dəfə alyans keçmişin doqmatik yanaşmalarına deyil, praqmatik hesablamalara əsaslanacaq.  

Üstəlik, qarşıdakı illərdə Avropa Rusiyaya qarşı daha böyük inamla müqavimət göstərə bilər. Kreml öz xalqına necə izah edəcək ki, yoxsulluq və müharibə içində yaşamaq Polşa, Çexiya və Estoniyanın iqtisadi çiçəklənməsindən daha yaxşıdır?  

"İstər inanın, istər inanmayın, Putinin hakimiyyətə nəzarəti indi düşündüyümüzdən daha zəifdir. Bunu Ağ Evə kimsə deməlidir”, – deyə ekspert əlavə edir.  

Yanvar ayında vəzifəyə gəldiyi andan etibarən Tramp Ukraynadakı müharibəni tez bir zamanda bitirmək niyyətində idi, lakin bu baş vermədi. Onun Putinlə bağlı son açıqlamaları isə atəşkəslə bağlı irəliləyişin olmamasından narazılığını əks etdirir.  

"Əgər Rusiya və mən Ukraynada qan tökülməsini dayandırmaq üçün razılaşmaya gələ bilməsək və mən bunun Rusiyanın günahı olduğunu düşünsəm… o zaman Rusiya neftinə əlavə tariflər tətbiq edəcəyəm”, – deyə Tramp bildirib.  

Tramp, Putinlə bağlı məyusluğunu vurğulasa da, eyni zamanda, "Addım-addım irəlilədiyimizi düşünürəm” – deyə əlavə edib.