Norveçdə illər əvvəl inşa edilən və uzun müddət istifadəsiz qalan yeraltı hərbi bazalar yenidən fəaliyyətə başlayır. Yüksək dağların içində və ya dəniz sahillərində yerləşən bu obyektlərdə nə saxlanılır və onların bərpası hansı məqsədə xidmət edir?

Qaynarinfo xəbər verir ki, hər il yüz minlərlə turist Norveçə səfər etsə də, ölkənin bəzi bölgələrində onların heç vaxt görə bilməyəcəyi sirli yerlər mövcuddur. Dağların içərisinə oyulmuş mağaralarda saxlanılan döyüş təyyarələri və nüvə sualtı qayıqları Norveçin hərbi strategiyasının bir hissəsidir.

Norveç xüsusilə də Soyuq müharibə illərində minlərlə yeraltı sığınacaq inşa edən ölkələrdən biridir. II Dünya müharibəsi zamanı Adolf Hitlerin qurduğu "Atlantik divarı"nın bir hissəsi olan bu bazalar, sonradan Norveç ordusunun istifadəsinə keçib. Maraqlıdır ki, Norveçdə yaşayan insanların əksəriyyəti belə, bu gizli obyektlərdən xəbərdar olmayıb.

Lakin Avropada, xüsusilə də Ukraynadakı müharibənin yaratdığı təhlükəsizlik narahatlıqları fonunda, Norveç hökuməti bu sığınacaqları yenidən fəaliyyətə qaytarmaq qərarına gəlib.

SSRİ dağılsa da, təhlükə davam edir

Norveçin Rusiya ilə sərhədinə yaxın yerləşən Bardufoss Hərbi Hava Bazası və Olavsvern Dəniz Bazası yenidən aktivləşdirilən obyektlər arasındadır. Bu bazalar betondan və qayalardan inşa olunmuş möhkəm divarları ilə bir casus filmindən çıxmış səhnəni xatırladır. Olavsvern bazası dağın içərisinə oyulmuş qalın qayalarla əhatə olunub və 900 metrlik çıxış tuneli ilə yüksək təhlükəsizlik təmin edir.

Bəs Norveç niyə bu obyektlərə yenidən ehtiyac duyur? SSRİ artıq mövcud olmasa da, Norveç hökuməti və NATO üçün Rusiya təhlükəsi hələ də gündəmdədir.

Bardufoss bazası - milyonlarla dollarlıq döyüş təyyarələrinin sığınacağı

Bardufoss Hərbi Hava Bazası, 1938-ci ildə inşa edilib və II Dünya müharibəsi dövründə alman qoşunları tərəfindən istifadə olunub. Müharibədən sonra isə Norveç Kral Hərbi Hava Qüvvələri bu bazanı mümkün sovet hücumlarına qarşı döyüş təyyarələrini qorumaq üçün istifadə edib. Burada təyyarələr üçün yanacaq anbarları, silah-sursat saxlancları, texniki xidmət zonaları və pilotların ehtiyaclarını qarşılayan bölmələr mövcuddur.

Ancaq 40 il əvvəl bu baza bağlanmış və istifadəsiz qalmışdı. Lakin Rusiya-Ukrayna müharibəsi vəziyyəti dəyişdi. Norveç hökuməti bazanı yenidən bərpa edərək, "Lockheed Martin" şirkətinin istehsal etdiyi F-35 döyüş təyyarələrinin təhlükəsizliyini artırmaq üçün struktur yeniləmələr edib. Bu təyyarələr, yerdə olduqları zaman dronlar və digər aşağı maliyyətli hücum vasitələri ilə asanlıqla hədəfə çevrilə bilər. Bu səbəbdən, onların dağ içi sığınacaqlarda qorunması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Olavsvern bazası - Arktikada strateji mövqe

Olavsvern bazası Norveç və Rusiyanın Arktikadakı dəniz sərhədlərinə yaxın ərazidə yerləşir. Bura Sovet İttifaqı dövründə Rusiyanın şimal donanmasına qarşı müdafiə məqsədilə inşa edilmişdi. NATO-nun da maliyyələşdirdiyi bu obyektin dəyəri 450 milyon dollardan çox idi.

Lakin 2009-cu ildə Norveç parlamenti bazanın bağlanmasına qərar verib və 2013-cü ildə obyekt cəmi 7 milyon funt sterlinqə özəl şirkətə satılıb. Yeni sahiblər buranı bir müddət kommersiya məqsədilə istifadə edib, hətta Rusiya tədqiqat gəmilərinə və balıqçı qayıqlarına icazə verilib. Lakin 2020-ci ildə Norveç ordusu ilə əlaqəli WilNor Dövlət Xidməti şirkəti bazanın nəzarətini geri alıb və təmir-bərpa işlərinə başlayıb.

ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin bu bazadan istifadə etmək istəməsi barədə məlumatlar da yayılıb.

Soyuq müharibənin kölgəsində yeni geosiyasi gərginlik

Norveçin təhlükəsizliklə bağlı narahatlıqları təkcə Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə məhdudlaşmır. 2006-2008-ci illərdən etibarən Rusiyanın Arktikada hərbi fəallığını artırdığı müşahidə olunur. Fridtjof Nansen İnstitutunun eksperti Andreas Osthagen BBC-yə verdiyi açıqlamada "Putinin Rusiyası SSRİ olmasa da, Norveç üçün təhlükələr dəyişməyib. Əsas sual budur: Rusiya necə neytrallaşdırılacaq və əgər müharibə baş verərsə, ona qarşı necə mübarizə aparılacaq?" deyə bildirib.

Yalnız Norveç deyil, digər NATO ölkələri də Soyuq müharibə dövründə istifadə olunan sığınacaqları bərpa etməyə başlayıb. İsveç ordusu paytaxt Stokholma yaxın Muskö adasındakı yeraltı dəniz bazasını yenidən istifadəyə verib.

Dünyanın digər bölgələrində, məsələn, Cənubi Çin dənizində Çin hökuməti yeni yeraltı hərbi bazalar inşa edir. Xüsusilə Hainan adasında böyük bir yeraltı sualtı baza yaradılıb. İran isə Fars körfəzində "yeraltı raket şəhəri" ilə bağlı məlumatlar yayıb.

Nüvə sığınacaqları: psixoloji təsiri böyükdür

Soyuq müharibə dövründə yeraltı sığınacaqların strateji əhəmiyyəti çox yüksək idi. Mövzu ilə bağlı araşdırmalar aparan "Thin Pinstriped Line" bloqunun müəllifi Sör Hamfri qeyd edir ki, nüvə sığınacaqlarının psixoloji təsiri olduqca güclüdür: "Xüsusilə də "Dr. Strangelove" filmindəki kimi bir komanda mərkəzini xatırladırsa..."

Təhlükəsizlik üzrə mütəxəssis Paul Ozorak isə bildirir ki, sualtı gəmiləri, adi gəmiləri və təyyarələri yeraltı tunellərdə saxlamaq, onları hava hücumlarından qorumağın hələ də effektiv üsullarından biridir: "Hətta yeraltı obyektləri vurmaq üçün xüsusi bombalar mövcud olsa da, diqqətlə dizayn edilmiş sığınacaqlar yüksək təhlükəsizlik təmin edə bilər".

Buna baxmayaraq, bəzi NATO ölkələri artıq bu tip sığınacaqlardan istifadə etmir və onları ya muzeyə, ya da fərqli obyektlərə çevirib. Lakin Rusiya-Ukrayna müharibəsi göstərdi ki, sürpriz hücum ehtimalı artdıqca, ölkələr yenidən yeraltı sığınacaqlara üstünlük verməyə başlayır.

Aydın