İngiltərənin ən nüfuzlu ailələrindən birinin şəxsi kolleksiyasından yoxa çıxan tablo illər sonra ABŞ-dakı bir muzeydə tapılıb. Bəs bu tabloya nə olmuşdu? Bu sual, dedektiv kimi çalışan bir tarixçinin səyləri nəticəsində cavabını tapıb.

İngiltərənin "Versal”ı və yoxa çıxan tablo

Qaynarinfo xəbər verir ki, 1951-ci ildə İngiltərənin tanınmış incəsənət mütəxəssislərindən biri Northamptonşirdəki Boughton House malikanəsini ziyarət edib. Məqsədi malikanənin sahiblərinin məşhur sənətkarların əsərlərindən ibarət kolleksiyasını görmək olub. Lakin həmin gün malikanənin sahibi xəstə olduğu üçün mütəxəssis kolleksiyanı təkbaşına araşdırmalı olub.

Altı il sonra Boughton House-un sahibinin xanımı ABŞ-də bir muzeyi ziyarət edərkən bir əsərlə qarşılaşıb və heyrətə gəlib. Alman şahzadəsinin portretini təsvir edən bu tablo ona çox tanış gəlib. Çünki bu, əslində, öz malikanələrindən oğurlanmış bir əsərdir. Bu yağlı boya tablo, XVII əsrdə Kral I Çarlzın sarayında xidmət etmiş flaman rəssam Antoni van Deykin fırçasından çıxmışdı.

Bu sirri illər sonra açan isə Ekseter Universitetinin incəsənət tarixçisi Dr. Meredit Heyl olub. Heyl araşdırmaları nəticəsində tablonun 1951-ci ildə Boughton House-u ziyarət etmiş və artıq 35 il əvvəl vəfat etmiş sənət mütəxəssisi L.G.G. Remzi tərəfindən oğurlandığını sübut edib.

O dövrdə Remzi ölkənin aparıcı incəsənət jurnallarından biri olan "The Connoisseurün" baş redaktoru idi və yüksək nüfuza sahib bir şəxs kimi tanınırdı. Lakin Heyl onun tam bir "centlmen oğru” olduğunu üzə çıxarıb. Məlum oldu ki, Remzi Pfalts-Noyburq şahzadəsi Volfqanq Vilhelmin portretini ziyarəti zamanı oğurlamışdı.

Tablonun izləri necə tapıldı?

Heyl tablonun 1954-cü ildə Londonun Christie’s hərrac evində 189 funt sterlinqə satıldığını müəyyənləşdirib. Satıcının adı açıqlanmayıb, lakin Heyl araşdırmaları nəticəsində əsərin Remzinin adından hərəkət edən incəsənət dileri Yucin Sletter tərəfindən hərraca çıxarıldığını sübut edib.

Tablo 1955-ci ildə Nyu-Yorkda yaşayan kolleksiyaçı Lillian Malkova satılıb. O, isə 1957-ci ildə əsəri Harvard Universitetinin Fogg İncəsənət Muzeyində sərgilənməsi üçün ora bağışlayıb.

Tablonun taleyi ilə bağlı şübhələr, Buyton House-un sahibəsinin təsadüfi muzey ziyarəti ilə yenidən gündəmə gəlib. Buyton arxivlərindəki sənədlərə əsasən, o, malikanəyə zəng edərək tablonun aqibətini soruşduqda, "Bizimki itkin düşüb" cavabını alıb.

Bundan sonra 8-ci Buklu hertoq Fogg muzeyinə rəsmi məktub yazaraq əsərin geri qaytarılmasını tələb edib. O dövrdə muzeyin direktoru Con Kulic isə məktubunda "Hamımız bu kədərli məsələni həll etmək üçün can atırıq" ifadəsini işlədib.

İfadələrdəki ziddiyyətlər və Remzinin etirafı

Heyl incəsənət tarixçisi və ekspert Lüdviq Qoldşayderin 1953-cü ildə yazdığı bir məktubu da aşkara çıxarıb. Bu məktubda Qoldşayder, Remzinin xahişi ilə tablonun orijinallığını təsdiqlədiyini, hətta onun arxasına bir sertifikat əlavə etdiyini qeyd edib.

Remzi Christie’s hərrac evinə yazdığı məktubda, tablonun satıcısını xatırlamadığını bildirib. Qoldşayder isə illər sonra "Mən heç bir sertifikat vermədim, sadəcə fikrimi bildirdim" deyib.

Daha sonra Buyton House-un sahibəsi, Britaniya Milli Qalereyasının keçmiş direktoru Kennet Klarkla əlaqə saxlayıb. Klark 1958-ci ildə yazdığı məktubda Remzi və Qoldşayderin ifadələrində ziddiyyətlər olduğunu bildirərək "İkisinin də etibarlı olmadığı aydın görünür" fikrini səsləndirib.

Bütün bu sübutlara baxmayaraq, o dövrdə tablonun oğurlandığını hüquqi cəhətdən tam sübut etmək mümkün olmayıb. Fogg muzeyi 1960-cı ildə tablonu Lillian Malkova qaytarıb.

74 il sonra tablo geri qaytarıldı

Malkov vəfat etdikdən sonra tablo Toronto Universitetinə miras qalıb. Lakin Heylin araşdırmaları nəticəsində yeni sübutlar əldə edildikdən sonra, universitet əsərin qanuni sahibinə qaytarılması üçün 2022-ci ildə rəsmi prosedurlara başlayıb.

Toronto Universitetindən verilən açıqlamada deyilir: "Tablo 1981-ci ildə universitetin kolleksiyasına daxil edilib. O dövrdə onun mənşəyi ilə bağlı şübhə doğuran heç bir məlumat yox idi. Ancaq yeni sübutlar əldə edildikdən sonra əsərin geri qaytarılması prosesi dərhal başladıldı və 2022-ci ildə başa çatdırıldı".

Beləliklə, iki qitə və üç ölkəyə yayılan 74 illik sirr nəhayət açıldı və tablo öz evinə – Boughton House-a geri dönüb.

Aydın