Şair hökmdar olanda...

Toxtamış və Topal Teymur sonunda ona heç nə edə bilmədi, baxmayaraq ki, hər ikisi onun ölümündə maraqlı idilər. Əvəzində isə şair və hökmdar Qazi Bürhanəddini öz müttəfiqi - Ağqoyunlu Osman (Uzun Həsənin babası) vəhşicəsinə qətlə yetirdi. Bununla da Qələmi qılınca dəyişən daha bir şəxsiyyətin ömrü məntiqi sonluqla başa çatdı.

Platonun arzularının ziddinə olaraq, filosofların və düşüncə adamlarının hakimiyyətə yüksəlməsi bəzən dövlətləri, çox vaxt isə özləri üçün heç də yaxşı sonluqla bitməyib. İmperator və filosof Mark Avrelinin ölümü ilə Romanın "Beş Qızıl imperator dövrü” qapanıb və hakimiyyətə naqis personaj olan Kommod yiyələnib. Şairlərin qəyyumu və astronom Uluqbəyi öz oğlu öldürtdürüb. Azərbaycan poeziyasının banilərindən olan Qazi Bürhanəddin isə 18 illik, savaşlarla dolu hakimiyyətinin sonunda Sivas divarları önündə, ondan üz çevirmiş təbəələrinin gözləri qarşısında edam edilib.

Əgər hakimiyyət ali şər mənbəyidirsə, ona aparan yol düz ola bilməz - hətta niyyət yaxşı olsa belə. 

Onun əslən Xorasandan olan ulu babası Kayseridə qazi vəzifəsinə təyin olunandan bəri bu səlahiyyət irsən ötürülürdü və Bürhanəddin də əvvəl gəncliyində qazilik etmişdi. Onu bu vəzifəyə 1364-cü ildə Ərətnə hökmdarı Mehmet bəy təyin edir, üstəlik 19 yaşlı Bürhanəddini öz qızı ilə evləndirir. Cəmisi 1 il sonra Mehmet bəy öldürülür - bəzi mənbələr Bürhanəddinin adını qaynatasının qatilləri sırasında çəkirlər. Buna baxmayaraq, hakimiyyətə gələn Ələddin Əli bəy (Mehmet bəyin oğlu) bir neçə il sonra Bürhanəddini özünə vəzir təyin edir. Bürhanəddinin hökmlülüyü və təkbaşına idarəçilik cəhdləri Ələddin Əli bəylə münaqişəyə səbəb olur. Bu qarşıdurmadan vəzir qalib çıxır və bəylərbəyi təyin olunur. Ələddin Əli bəyin taun xəstəliyindən vəfatından sonra hakimiyyətə gələn azyaşlı oğlu Məhəmmədə naib təyin olunanda isə Bürhanəddin imtina edir və naiblik Qılıc Arslana qismət olur. Ancaq çox tezliklə Bürhanəddin tərəfindən Qılıc Arslan öldürülür və budur - təkbaşına hakimiyyətə aparan yol tamamilə boşalır.

Beləliklə,  1381-ci ildə 35 yaşlı Bürhanəddin öz dövlətini yaradır. Mərkəzi Sivasda olan bu dövlət elə onun öz adını daşıyırdı. Düşmənlərin əhatəsində 18 illik mübarizələrlə dolu dövr başlayır. Qazi Bürhanəddinin dövlətini ələ keçirməkdə çoxları maraqlı idi - Topal Teymur, Toxtamış, İldırım Bəyazid, Misir məmlükləri. Bu isə şair-hökmdarı daim manevrlər etməyə, müvəqqəti ittifaqlara məcbur edirdi. Bəyazidə məktubunda Teymur yazırdı: "Sivas qazisinin miskin oğlu pis niyyətlər güdür və cavan çərkəzlə əməkdaşlıq etmək istəyir”. Burada Teymur cavan çərkəz dedikdə məmlük sultanı Bərkuku nəzərdə tuturdu.

Tarixçi ibn Ərəbşah yazır ki, 1394-cü ildə Bürhanəddin Teymurun məktubunu gətirən səfirləri edam etdirir: "Qasidlərin başçılarının başını vurdurur, kəsilmiş başları digər qasidlərin boynundan asdıraraq onları camaata göstərmək üçün gəzdirirlər”. Bu, hətta müstəbidlər üçün də yolverilməz hərəkət idi - şair qəlbli adam üçün daha susuruq.

Qazi Bürhanəddinin ömrünə son nöqtəni müttəfiqi Osman Qara Yuluq qoyur. O, Bürhanəddindən icarəyə otlaq yerləri götürür, ancaq köç qaydalarını pozaraq onu xəbərdar etmədən ərazini boşaldır. Bürhanəddin qəzəblənir, yaranan münaqişə savaşa çevrilir və Osman hökmdarı əsir götürür. Sonra Osman Sivası mühasirəyə alır və şəhər təslim olmazsa, Bürhanəddini öldürəcəyini deyir. Şəhər təslim olmur. Hətta Bürhanəddinin şəhər əhalisinə xahiş və yalvarışları da nəticəsiz qalır. Həmin vaxt Bəyazidin ordusunda döyüşən avropalı muzdlu (keçmiş əsir) Şiltberger o hadisələr barədə yazırdı: "Bürhanəddinin rəhm diləməsinə və Kayserini güzəştə gedəcəyi haqda vədinə baxmayaraq, onu edam etdilər. Cəsədini dörd hissəyə ayırdılar, hər hissəsini uzun ağaca keçirib şəhər divarları önündə nümayiş etdirdilər”.

Sivas isə tezliklə Osman tərəfindən zəbt olundu. İntriqalar və qan üzərində qurulmuş "Qazi Bürhanəddin dövləti”ndən heç nə qalmadı.

Tarixdə isə şair Qazi Bürhanəddin qaldı. Azəricə, ərəbcə, türkcə, farsca şeirlər yazmış şairin divanı Britaniya muzeyində saxlanılır. Azərbaycanda isə onun adı əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilib...