Ayın cazibə qüvvəsi Günəşlə qarşılıqlı əlaqədə olaraq qabarma və çəkilmələri formalaşdırır. Bununla yanaşı, Ayın Yer ətrafındakı orbitində hərəkəti fərqli parlaqlıqlara malik olan "Ay fazaları"nı yaradır. Alimlər hər yaz fəslində Ay müəyyən parlaqlığa çatdıqda, bunun mərcanlar üçün yumurta və sperm buraxma vaxtının gəldiyini göstərən bir işarə ola biləcəyini düşünürlər.

Qaynarinfo xəbər verir ki, Ayın qabarma yaratdığı zaman bir çox heyvan da bu prosesdən təsirlənir. Məsələn, dəniz səviyyəsi qalxdıqda sahildə yaşayan heyvanlar üçün qidalanma sahələrinə çıxış çətinləşir. Bu isə birbaşa Ayın təsiri kimi ortaya çıxır.

Ay işığının canlılara təsiri varmı?

Dolunay dövründə insanların daha əsəbi olduğuna və bəzi miflərdə "qurd adamlar" kimi məxluqlara çevrildiklərinə dair hekayələr çox yayılıb. Yeni aparılan araşdırmalar göstərir ki, hətta tropik meşələrin ən qaranlıq yerlərində belə Ay işığı məməlilərin davranışlarına təsir edir.

Kamera tələlərindən əldə edilən görüntülər, gəmiricilər və armadillolar kimi kiçik məməlilərin Ay işığı olan gecələrdə daha az aktiv olaraq yırtıcılardan uzaq durduğunu göstərib. Bununla yanaşı, ocelot yaban pişiyi kimi yırtıcıların da bu gecələrdə az hərəkətli olduğu müşahidə edilib.

Yəni Ay işığının canlılara təsiri göz qabağındadır. Amma dünyada elə heyvanlar var ki, ay işığında çox maraqlı davranışlar nümayiş etdirirlər. Budur həmin 5 heyvan növü:

Afrika may ayı milçəkləri

Bəzi heyvanlar Ay işığı altında olduqca fərqli davranışlar nümayiş etdirirlər. Onlardan biri də Afrika may ayı milçəkləridir.

Şərqi Afrikada Viktoriya gölündə yaşayan may ayı milçəkləri ("Povilla adusta") cütləşmələrini Ayın dövrü ilə sinxronlaşdırırlar. May ayı milçəkləri Ayın dolunay fazasından iki gün sonra böyük sürülərlə sudan çıxırlar. Bu böcəklərin larva mərhələsi dörd-beş ay davam edir və dolunay vaxtında su üzərinə çıxmaları onların həyat dövrü üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.

Yetkinləşdikdən (imago mərhələsi) sonra, bu may ayı milçəklərinin ömrü cəmi bir-iki saat olur. Belə qısa ömür müddətində cütləşib yumurta buraxmaq üçün tələsirlər. Ayın dövranından zamanlama vasitəsi kimi istifadə etmək, onların cütləşmə ehtimallarını artırır, Ay işığı isə bu prosesin sürətli və effektiv şəkildə baş tutmasına kömək edir.

Çobanaldadan quşları

Gecə ov edən çobanaldadan quşları ("Caprimulgus europaeus") alatoran və dan yeri vaxtlarında uçan həşəratlarla qidalanır. Bir araşdırma qrupu, Avropada yaşayan bu növü bir il ərzində hərəkət sensorları (ivmeölçerlər) vasitəsilə izləyib.

Sensordan əldə edilən məlumatlar göstərir ki, dolunay dövründə çobanaldadanlar ov müddətlərini gecə saatlarına qədər uzadırlar. Bu, onların Ay işığından istifadə edərək daha çox həşərat ovlamalarına şərait yaradır.

Bu quşlar tam dolunay zaman öz ərazilərində qalırlar. Bu, qidalanma müddətinin artdığı bir dövr kimi önə çıxır. Sonra, azalan ayın 12-ci günündə, yaz və payız köçləri zamanı qidalanma imkanları azalmağa başlayanda, onlar uzun uçuşa başlayır və Avropa ilə Cənubi Afrika arasında köç edirlər.

Ay, çobanaldadanların nə vaxt yumurta qoyacağını da müəyyən edir. Bu quşlar tam ayda yumurtalarının çıxmasını təmin edir, beləliklə balalarının qidaya ən çox ehtiyac duyduğu zaman ən yaxşı ov şəraitinə sahib olurlar.

Qara əbabil quşları

Qara əbabil quşu ("Cypseloides niger") Şimali Amerikada, xüsusilə ABŞ-ın qərb bölgələri və Kanadada qayalıq ərazilərdə yuvalar qurur. Bu quşların miqrasiya yolları 2012-ci ilə qədər qeyri-müəyyən idi. Ancaq alimlər, işıq səviyyəsini ölçən jeolokatorlardan istifadə edərək, onların Qaya dağlarında yuvalandıqlarını və Qərbi Braziliyadakı Amazon bölgəsinə miqrasiya etdiklərini aşkarladılar.

Avropa əbabilləri ("Apus apus") barədə məlumatlar göstərir ki, onlar çoxalma dövrü xaricində 10 ay boyunca tropik Afrika və Avropa arasında uçmağa davam edirlər.

2022-ci ildə alimlər oxşar davranışın kara ebabillərdə olub-olmadığını araşdırmaq üçün bu quşlara çoxfunksiyalı sensor cihazları yerləşdiriblər. Nəticələr göstərib ki, qara əbabillər miqrasiya və qışlama dövründə səkkiz ay boyunca demək olar ki, fasiləsiz uçurlar. Üstəlik, gözlənilməz davranış nümayiş etdirərək havada yemlənmə və hərəkət fəaliyyətlərini sinxronlaşdırırlar.

Çoxalma mövsümündən kənar, tam ay ətrafında on gün ərzində onlar torandan sonra yüksək hündürlüklərə (3-4000 metr) qalxırlar və gecə boyu bu yüksəkliklərdə qalırlar. Bunun əksinə olaraq, onlar yeni ay dövrlərində nisbətən aşağı hündürlükdə qalırlar.

Uçuş sürətləndirilməsi məlumatları göstərib ki, onlar daha yüksək hündürlükdə olduqda, qaranlıqda uçduqları zamandan daha çox həşərat tutaraq (və daha çox enerji sərf edərək) daha parlaq vaxtlarda daha aktiv uçurlar. Bu, onların tam ayda daha çox ov etdiklərini göstərir.

Tədqiqat zamanı təsadüfən, 2019-cu il yanvarın 20-dən 21-nə keçən gecə Ay tutulması baş verdi və beş qara fırıldaq ay işığında yüksəkdə üzüb. Ay Yerin kölgəsi ilə örtüldükdə, bütün sürətlilər sürətlə enərək reaksiya veriblər.

Bayquşlar

Bayquşlar (Tyto alba) iki rəngdə olur - qırmızı və ağ. Bu bayquşların əsas şikarı olan çöl siçanları ay işığında onları daha asan fərq edir və qısa müddət ərzində hərəkətsiz qalırlar.

2019-cu ildə aparılan bir araşdırma müəyyən edib ki, əgər bayquş ay işığında qırmızıdırsa, siçanın qaçma şansı olduqca yüksəkdir.

Ancaq ağ bayquş vəziyyətində, ay işığı onun tüklərini əks etdirərək siçanı kor edir və onu daha uzun müddət hərəkətsiz saxlayır. Buna görə də, ağ bayquşlar dolunayda siçan siçanı tutmaqda qırmızı bayquşlara nisbətən daha müvəffəqiyyətli olur və onların gənc aclıq riskini azaldır.

Peyin böcəkləri

Afrika peyin böcəyi (Scarabaeus zambesianus) balalarını qidalandırmaq və böyütmək üçün fil peyinini toplayıb, topa aparır. O, digər həşəratlarla rəqabətdən qaçmaq üçün bu topları kompost yığınından uzağa yuvarlayır. Ən təsirli yol düz bir xətt üzrə hərəkət etməkdir.

Gün batdıqdan sonra, Günəş və onun qütbləşmə nümunəsi yox olduqda (insanlar üçün görünməz), peyin böcəkləri düz xəttlərini qorumaq üçün Ay ətrafında daha zəif qütbləşmə modelindən istifadə edirlər - lakin bu, dolunayda daha təsirli olur.

2003-cü ildə aparılan bir araşdırmada tədqiqatçılar polarizasiya kamera lens filtrlərindən istifadə edərək dolunayın polarizasiya naxışlarının istiqamətini dəyişdiriblər. Bu texniki müdaxilə böcəklərin istiqamətlərini dəyişməsinə səbəb olub. Dolunay işığı ilə əlaqələndirilən polarizasiya təsiri, böcəklərə düz istiqamətdə hərəkət etməkdə bələdçilik edir.

Aydın