Qaynarinfo xəbər verir ki, artın 4-də Rusiyanın Zaporojye AES-i – Ukraynanın və Avropanın ən böyük atom elektrik stansiyasını ələ keçirməsinin üç ili tamam oldu. Son illərdə Kreml dəfələrlə stansiyanı işə salmaq və işğal olunmuş ərazilərə, eləcə də Rusiyaya elektrik enerjisi tədarük etmək planlarını açıqlayıb.

Bununla belə, indiyədək bu niyyətini həyata keçirmək mümkün olmayıb. ABŞ və Rusiya arasında Ər-Riyadda aparılan son danışıqlardan və atəşkəs ehtimalı ilə bağlı söhbətlərdən sonra ruslar yenidən "Zaporojye AES-in işə salınması" barədə danışmağa başlayıblar. "Rosatom"un rəhbəri Aleksey Lixaçov stansiyanın istismara qaytarılması üçün genişmiqyaslı proqramın hazırlandığını bildirib.

Vəziyyəti daha da gərginləşdirən amil isə ilk dəfə olaraq MAQATE missiyasının işğal olunmuş ərazilər vasitəsilə dəyişdirilməsidir. "Greenpeace Ukrayna" təşkilatının ekspertlərinin fikrincə, bu, stansiyanı şəbəkəyə qoşmağa hazırlıq üçün növbəti addım ola bilər. Müharibə şəraitində Zaporojye AES-in işə salınması mümkündürmü və bunun hansı nəticələri ola bilər?

Üç illik işğal

Zaporojye AES-in yanında yerləşən Enerqodar şəhərinin ələ keçirilməsi üçün ilk cəhdlər 2022-ci il fevralın 28-də başlasa da, yerli sakinlərin müqaviməti nəticəsində uğursuz oldu. İnsanlar Rusiya qoşunlarının kolonlarını buraxmırdılar, lakin martın 3-də düşmən şəhərə soxula bildi. Ertəsi gün isə Zaporojye AES tamamilə işğal olundu.

Bundan dərhal sonra ukraynalı mütəxəssislər nüvə və radiasiya təhlükəsizliyinin kəskin pozulduğunu qeydə aldılar: işçilərin silah gücü ilə işləməyə məcbur edilməsi, obyekt daxilində silah tətbiqi və s. AES ərazisində rus işğalçıları təxminən 500 əsgər, ağır texnika və sursat yerləşdiriblər.

2022-ci ilin sentyabrından etibarən stansiya fəaliyyət göstərmir, onun altı enerji bloku soyuq rejimdədir və elektrik enerjisini Ukraynanın enerji şəbəkəsindən alır.

Stansiyanın işə salınması mümkün deyil

Müharibə davam etdiyi müddətdə stansiyanın təhlükəsizliyinə zəmanət yoxdur və bir sıra ciddi problemlər həll olunmayıb, buna görə də onun işə salınması mümkün deyil.

Əsas problemlər bunlardır:

- Avadanlıqların aşınması: Stansiyanın baş direktoru Ruslan Karikovun sözlərinə görə, ərazinin hərbiləşdirilməsi, keyfiyyətsiz texniki qulluq, lazımi təmir işlərinin aparılmaması və işçi heyətin qeyri-kafi səviyyədə olması AES-in vəziyyətini getdikcə daha da pisləşdirir.

- Reaktorların soyudulması üçün su çatışmazlığı: 2023-cü ilin iyununda rusların Kaxovka SES-i partlatması AES-in əsas su mənbəyini itirməsinə səbəb oldu. Martın 7-də Zaporojye AES-in soyutma hovuzunda su səviyyəsi 14,12 metr təşkil edib ki, bu da yalnız stansiyanın soyuq rejimdə qalmasını təmin edə bilər.

- Elektrik enerjisinin ötürülməsinin qeyri-mümkünlüyü: AES-in Ukraynanın nəzarətində olan ərazilərə gedən iki xətt istisna olmaqla, bütün ötürücü xətləri sıradan çıxıb. Buna görə də, enerji bloklarının işə salınması real deyil. "Enerqoatom" prezidenti Piyotr Kotin rusların AES-i nə işğal olunmuş ərazilərə, nə də Rusiyaya qoşa bilməyəcəyini bildirib.

- Yanacaq ehtiyatlarının vəziyyəti məlum deyil: Stansiyada olan nüvə yanacağı ilə bağlı qeyri-müəyyənlik qalır. Bundan əlavə, Westinghouse-un təmin etdiyi yanacağın istismar müddəti yaxın zamanda başa çatır. Altı reaktordan dördü Amerika, ikisi isə Rusiya yanacağı ilə işləyirdi.

Bütün bu problemlər yalnız Ukrayna üçün deyil, bütövlükdə Avropa üçün ciddi nüvə və radiasiya təhlükəsi yaradır.

Rusiyanın iddiaları

"Rosatom" rəhbərliyinin Zaporojye AES-in istismara qaytarılması barədə son açıqlamaları narahatlıq yaratmalıdırmı?

Çernobıl AES-in keçmiş baş mühəndisi Nikolay Şteynberqin fikrincə, bu açıqlamalar sırf siyasi xarakter daşıyır. "Müharibə dövründə milyardlarla dollar xərcləyib, sonra isə heç nə əldə etməmək – bu, ağılsızlıq olardı", – deyə o bildirib.

Hökumətdəki mənbə isə bildirib ki, hazırda belə açıqlamaları ciddi qəbul etməyə ehtiyac yoxdur. Lakin hər hansı sülh və ya atəşkəs razılaşması qəbul edilsə, situasiya dəyişə bilər.

Atəşkəs olarsa, AES-in işə salınması mümkündürmü?

Enerji sahəsi üzrə mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu, çox çətin, baha və uzunmüddətli bir proses olsa da, mümkündür. Onların fikrincə, ən pis senaridə, yəni stansiya Rusiya nəzarətində qalarsa, onun işə qaytarılması reallaşa bilər.

Bəzi ekspertlərə görə, gələn yayadək iki blok, qışın sonunadək isə üç-dörd blok işə salına bilər. Lakin Kaxovka SES-in bərpası və kifayət qədər su təmin olunmadan altı blokun tam gücü ilə işləməsi mümkün deyil.

Zaporojye AES-in direktoru Karikov isə bildirib ki, ruslar texniki baxımdan müəyyən işlər görə bilərlər, lakin bu, Ukrayna qanunvericiliyinin tələblərini pozacaq və təhlükəli nəticələr doğura bilər.

AES-in Ukraynanın nəzarətinə qaytarılması

Zaporojye AES-in işə salınması barədə danışmaq hələ tezdir, çünki stansiya hələ də Rusiya nəzarətindədir. Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski MAQATE rəhbəri Rafael Qrossi ilə görüşdə stansiyanın Ukraynanın nəzarətinə qaytarılmasının vacibliyini bir daha vurğulayıb.

Ukrayna hakimiyyəti AES-in qaytarılması ilə bağlı ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampla da müzakirələr aparıb, lakin konkret nəticələr əldə olunmayıb.

Gözlənildiyi kimi, Rusiya Zaporojye AES-i öz nəzarətində saxlamaq üçün əlindən gələni edəcək. Hökumət nümayəndəsinin sözlərinə görə, rusların bu strategiyası açıqdır: "Yeni elektrik stansiyası tikmək üçün on milyardlarla dollar xərcləməkdənsə, hazır olanı ələ keçirmək və ondan istifadə etmək daha sərfəlidir".

Bu vəziyyətin necə inkişaf edəcəyini isə zaman göstərəcək.

Alpər