Qeyd edilir ki, bu kütləvi strukturlar Afrika və Sakit okeanın mərkəzi hissəsinin altında yerləşir. "Nature" jurnalında dərc olunan yeni tədqiqat, nüvə–mantiya sərhədindən planetin dərinliklərinə doğru uzanan iki nəhəng yeraltı strukturun mövcudluğunu göstərir. Onların "hündürlüyü” 1000 kilometrə çatır - bu, Everestdən təxminən 100 dəfə böyükdür.

Bu quruluşlar klassik mənada dağ sayılmır, çünki onlar adi süxurlardan ibarət deyil. Lakin ölçülərinə görə Yer daxilində məlum olan ən böyük strukturlardır.

Məqalədə qeyd olunur ki, bu kəşf planetin daxili relyefinin tam yenidən qiymətləndirilməsinə səbəb olmaqla yanaşı, onun təkamülünü araşdırmaq üçün yeni imkanlar yaradır. Alimlərin fikrincə, bu sıx bölgələr milyardlarla il əvvələ gedib çıxır, ilkin Yer materiyasının kimyəvi "izlərini” qoruyur və vulkanların formalaşması, tektonik proseslər və mantiyanın konveksiyası üzərində təsir göstərir.

Utrext Universitetinin alimləri bu nəticələrə yeni seysmik analiz metodunun köməyi ilə gəliblər. Onlar güclü zəlzələlərdən sonra bütün Yer kürəsi boyunca yayılan seysmik dalğaların davranışını müşahidə edərək, enerjinin dərinliklərə doğru necə zəiflədiyini izləyiblər. Bu yanaşma ilk dəfə olaraq mantiyanın daxilində enerjinin necə davrandığını təsvir edən üçölçülü xəritə yaratmağa imkan verib.

Nəticədə Afrika və Sakit okean altında kəsilmə dalğalarının aşağı sürətli və aşağı zəifləməli olduğu bölgələr müəyyən edilib. Alimlər bu əlamətlərin birləşməsinin LLSVP (kəsilmə dalğalarının aşağı sürətə malik olduğu vilayətlər) kimi tanınan nəhəng anomaliya sahələrinin mövcudluğuna işarə etdiyini bildirib.

Tədqiqat müəllifləri bu strukturların klassik mənada dağ deyil, nüvə–mantiya sərhədindən qalxan və mantiyanın axınlarına təsir edən termokimyəvi quruluşlar olduğunu vurğulayıb.

Hər bir belə strukturun eni 5000 kilometrə çata bilər. Əgər bu quruluşlar Yer səthinə gətirilsəydi, "hündür” anlayışının özü yenidən tərif olunmalı olardı. QS4L3 modeli isə dərinliklərdəki zəifləmə xüsusiyyətlərini qlobal miqyasda təsvir edən ilk modeldir.

LLSVP-lərin mənşəyi ən maraqlı suallardan biridir. Mövcud əsas nəzəriyyə və yeni məlumatlar göstərir ki, bu regionlar subduksiya nəticəsində milyard illər əvvəl mantiyaya enərək nüvə yaxınlığında toplanmış qədim tektonik plitələrin qalıqlarıdır. Bu səbəbdən "plitə məzarlıqları” adlandırılırlar.

Kimyəvi quruluşları və sıxlıqları səbəbindən mantiyanın qalan hissəsi ilə demək olar ki, qarışmırlar və bu da onları Yer üzərindəki ən uzunömürlü və stabil strukturlardan birinə çevirir.

Alimlər qeyd edir ki, aşağı zəifləmə və kəsilmə dalğalarının aşağı sürəti onların yüksək temperaturlu, yüksək sıxlıqlı və unikallığa malik kimyəvi tərkibə sahib olduğunu göstərir.

Bu strukturların nüvənin birbaşa üstündə yerləşməsi onları mantiya plümlərinin – yuxarı qalxan isti maddə axınlarının – mümkün mənbəyinə çevirir. Bu axınlar Gavaii, Reyunion və İslandiya kimi vulkanik "qaynar nöqtələr” yaradır. LLSVP-lərin ölçüsü və forması həmçinin mantiyada qlobal axınlara, plitələrin hərəkətinə və qitələrin parçalanmasına təsir göstərə bilər.

Yeni seysmik model bu bölgələri sadəcə vizuallaşdırmaqla kifayətlənmir – o, ilk dəfə olaraq temperaturun və kimyəvi tərkibin təsirini qlobal miqyasda bir-birindən ayırmağa imkan verir. Bu isə Yer səthini formalaşdıran qüvvələri anlamaqda böyük əhəmiyyət daşıyır.

Alimlərin fikrincə, LLSVP-lər mantiyanın "ankeri” kimi çıxış edir, yüz milyon illərlə yerlərini dəyişmədən mantiyanı idarə edən konveksiyaya istiqamət verir. Bu sabitlik onları superqitələrin yaranması və parçalanması proseslərinin vacib iştirakçılarına çevirir.

Əvvəlki modellər yalnız seysmik dalğaların sürətinə əsaslanırdısa, yeni zəifləmə metodikası enerjinin mantiyada nə qədər effektiv ötürüldüyünü göstərərək, onun termal və kimyəvi quruluşu barədə yeni təsəvvür yaradır. Tədqiqat təsdiqləyir ki, ən aşağı zəifləməli bölgələr dəqiq şəkildə LLSVP-lərə uyğundur və bu, onların sırf daha isti deyil, kimyəvi olaraq fərqli materiallardan ibarət olduğunu göstərir.

Məlumatlara görə, mantiyanın böyük hissəsi daimi qarışıqlıq vəziyyətində olsa da, LLSVP-lər izolə olunmuş şəkildə qalaraq qədim materialın anbarı və potensial uçucu maddə mənbəyi kimi çıxış edir. Bu maddələr Yer səthindəki iqlim və bioloji proseslərə də təsir göstərə bilər.

Aydın