Təxminən 66 milyon il əvvəl Yerə çırpılan nəhəng asteroid planetin tarixini sonsuza qədər dəyişdi. Bugünkü Meksikanın Yukatan yarımadasına düşən 15 kilometr diametrindəki bu göy cismi sunamilərə, yanğınlara və turşu yağışlarına səbəb olaraq qlobal bir fəlakət yaratdı. Günəşi örtən nəhəng toz və tüstü buludları ekosistemləri alt-üst etdi və dinozavrlar da daxil olmaqla Yer üzündəki canlıların 75%-nin məhv olmasına gətirib çıxardı.

Bəs o asteroid heç çırpılmasaydı? Dinozavrlar hələ də Yer üzünün əsas hökmranı olardımı, yoxsa bir şəkildə yox olub, yerlərini məməlilərə verərdilər?

Dinozavrların təkamülü davam edə bilərdimi?

Qaynarinfo "LiveScience" jurnalına istinadən xəbər verir ki, dinozavrlar 165 milyon il boyunca Yer kürəsinə hakim olub və müxtəlif ekoloji dəyişikliklərə uyğunlaşa bilib. Buna görə də bəzi paleontoloqlara görə, asteroid çırpılmasaydı, dinozavrlar təkamül etməyə davam edərək ekosistemin zirvəsində qala bilərdi.

Edinburq Universitetindən paleontoloq Stiv Brusattın fikrincə, dinozavrlar məhv olmadan öncə də olduqca müxtəlif və dominant bir canlı qrupu idi: "Dinozavrların son fosillərinə baxdığımızda, onların dünya miqyasında geniş yayıldığını və olduqca fərqli növlərə sahib olduğunu görürük. Bu səbəbdən asteroid çırpılmasaydı, çox güman ki, uzun müddət daha üstünlük təşkil edərdilər".

Bununla belə, bəzi alimlər bu fikrə qarşı çıxır. Onlar hesab edir ki, dinozavrların son dövründə yeni növlərin meydana gəlmə sürəti, yox olma sürətindən aşağı olub. Yəni, asteroid çırpılmasa belə, təbii proseslər nəticəsində dinozavrların müəyyən bir mərhələdə tədricən yox olması mümkündür. Lakin dəqiq nəticəyə gəlmək çətindir. İndiyə qədər toplanmış məlumatlar göstərir ki, dinozavrların məhvinin əsas səbəbi məhz asteroid çarpması olub.

Dinozavrlar ağıllı canlılara çevrilə bilərdimi?

Buz dövrləri və iqlim dəyişiklikləri kimi sərt şərtlər dinozavrları necə təsir edə bilərdi? Brusatt bəzi dinozavrların tüklərlə örtülü olduğunu və bəlkə də istiqanlı növlərin mövcudluğunu vurğulayır. Bu isə o deməkdir ki, onların bəziləri soyuq iqlimə uyğunlaşa bilərdi. Məsələn, mamontların təkamül prosesi nəticəsində qalın yun inkişaf etdirərək soyuğa uyğunlaşdığı kimi, dinozavrlar da yeni xüsusiyyətlər qazana bilərdi.

Lakin ən maraqlı suallardan biri budur: Dinozavrlar zamanla daha ağıllı canlılara çevrilə bilərdimi?

1982-ci ildə paleontoloq Deyl Rassel troodontid dinozavrlarının təkamül keçirərək insanabənzər ağıllı varlıqlara ("dinozauroidlərə") çevrilə biləcəyini irəli sürüb. Troodontidlərin böyük beyinləri, stereoskopik görmə qabiliyyətləri və tutucu barmaqları olduğu bilinir. Lakin bu nəzəriyyə zamanla elmi dairələrdə tənqid olunub və həddən artıq "insani” olduğu üçün geniş qəbul görməyib.

2023-cü ildə aparılan bir araşdırma isə heç bir dinozavr növünün insan səviyyəsində zəka inkişaf etdirmə potensialına malik olmadığını ortaya qoyub. Bununla belə, bu gün yaşayan dinozavr nəsilləri – yəni quşlar – olduqca ağıllıdır. Brusatt bildirir: "Hazırda mövcud olan dinozavrlar, yəni quşlar, əslində olduqca zəkalıdır. Orta hesabla, məməlilərdən daha çox beyin neyronlarına sahibdirlər".

Lakin quşların insan səviyyəsində zəka inkişaf etdirib-etdirməyəcəyi hələ də naməlumdur.

İnsanlıq heç mövcud olmaya bilərdi

Asteroid Yerə çırpılmasaydı, məməlilərin təkamül prosesi də tamamilə fərqli bir istiqamət ala bilərdi. Kiçik, gəmirici bənzər məməlilər nəhəng dinozavrların hökmranlığı altında heç vaxt inkişaf edib müxtəlifləşmə şansı tapa bilməzdi.

Brusatt deyir: "Əgər böyük dinozavrlar sağ qalsaydı, məməlilər çox güman ki, milyonlarla il ərzində kiçik qalmağa davam edərdi".

Çikaqo Universitetindən paleontoloq Pol Sereno da bu fikirlə razıdır: "İnsanlıq, tamamilə məməlilərin üstünlük təşkil etdiyi bir dünyada təkamül etdi. Nəhəng dinozavrların sağ qaldığı bir senaridə biz, çox güman ki, heç vaxt mövcud olmazdıq".

Nəticə

Əgər asteroid Yerə çırpılmasaydı, planetin təkamül tarixi tamamilə fərqli bir yol izləyə bilərdi. Dinozavrların hələ də dünyaya hakim olduğu bir dünyada insan kimi düşünə bilən bir növ meydana çıxardımı? Yoxsa təbiət başqa bir canlı qrupunu üstün mövqeyə gətirərdi?

Bu sualların qəti cavabı yoxdur, lakin bir şey aydındır: biz insanlar, mövcudluğumuzu böyük ölçüdə 66 milyon il əvvəl baş verən o qlobal fəlakətə borcluyuq.

Aydın